Dernschwam Seyahatnamesi
Gürcan Banger
Facebook’ta paylaş
Twitter’da paylaş
Duygu Güncesi - Ana Sayfa
Facebook’ta izle
Twitter’da izle
LinkedIn’de izle
16’ıncı yüzyılda Anadolu’yu anlatan en önemli seyahatnamelerden birisi, Hans Dernschwam’ın “Tagebuch einer Reise nach Konstantinopel und Kleinasien (1553/55)” isimli gezi günlüğüdür. Seyahatname, Prof. Yaşar Önen’in Türkçe’leştirmesi ile 1992 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları Tercüme Eserler Dizisi arasında “İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü” ismiyle basılmıştır. Günlük, Dernschwam’ın 1553-1555 yıllarında arasında yaptığı uzun seyahati anlatmaktadır. Bu dönemde çok sayıda Alman seyyahın Türkiye’ye geldiğini gözlüyoruz. Bunlar arasında Ogier Ghiselin de Busbecq, Stephan Gerlach, Salomon Schweigger, Melchior Besold, Hans Leunclavius ve Hans Dernschwam ilk elde sayılabilecekler arasında yer alır. Bu ve benzeri gezginlerin bazılarının anıları değişik zamanlarda Türkçe olarak da basılmıştır; ama ne yazık ki, pek çoğunun baskısı kalmamıştır.
1494-1568 yılları arasında yaşamış olan Hans Dernschwam, Bohemya’nın Almanya sınırları içinde olduğu bir dönemde Brux kentinde doğmuştur. Felsefe Fakültesi’nde eğitim görürken Roma ve Yunan klasikleri ile tarih ve coğrafya yazarlarına ilgi duymuştur. Batılıların Küçük Asya dediği Anadolu’ya olan seyahati sırasında tuttuğu günlüklerindeki dilden ve yaklaşımdan yeterli eğitim almış bir kişi olduğu kolayca anlaşılır. Örneğin; seyahati sırasında gördüğü tarihî eserlere ve kültür özelliklerine bilimsel bir gözle bakmış, aynı titizlikle resimler ve krokiler çizmiş, notlar almıştır.
60 yaşlarına yaklaştığı 1553 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti olan İstanbul’u görme arzusu ile yola çıkmıştır. Bu yıllarda Osmanlı’nın başında Batılıların Muhteşem Süleyman olarak isimlendirdikleri Kanunî Sultan Süleyman bulunmaktaydı. Dernschwam, yıllık vergiyi ödemek ve bazı görüşmeler yapmak üzere İstanbul’a doğru 22 Haziran 1553’te yola çıkan resmî heyete dahil oldu. Heyette Piskopos Anton Vrancié ve Başkomutan Franz Zay vardı. 25 Ağustos 1553’te Altın Boynuz olarak isimlendirdikleri Haliç’e ulaştılar. Bu sırada Padişah, başkentte değildi; ordunun konakladığı Amasya’da bulunuyordu. Macaristan Kralı Ferdinand tarafından heyet başkanı olarak görevlendirilen Ogier Ghiselin de Busbecq (-ki bu kişi, Anadolu hakkında “Türk Mektupları” adıyla anılarını yazmış seyyahlardan birisidir) ile birlikte Amasya’ya doğru yola çıktılar. Heyet, Kastamonu Vilayeti üzerinden 7 Nisan 1555’te Amasya’ya ulaştı. Büyük zorluklar çektikleri yol boyunca Gebze, İzmit, İznik’e uğramışlar; Porsuk Çayı’nı izleyerek Ankara, Çorum ve Elvan Çelebi yolunda Amasya’ya varmışlardır. İstanbul – Amasya seyahati, 9 Mart – 8 Nisan 1555 tarihleri arasında gerçekleşmiştir.
2 Haziran 1555 tarihine kadar Amasya’da kalan heyet, başarı elde edemeden bu tarihte İstanbul’a dönmek üzere tekrar yola çıkmıştır. Dernschwam, 1555 yılının Temmuz sonlarına doğru memleketine geri dönebilmiştir.
Dernschwam, 16’ncı yüzyılda Macaristan’dan Amasya’ya kadar olan Osmanlı topraklarını gezmiş ve günlüğünde ayrıntılı olarak anlatmıştır. Kanunî Dönemi’nin çok ayrıntılı ve olabildiğince doğru bir resmini çizmektedir. Türk Korkusu’nu yaşayan pek çok hıristiyan gibi bazı varsayım ve kabulleri yanlışlığına takılsa da, oldukça gerçekçi izlenimler sunmaktadır.
Eskişehir kent merkezine (Sultanönü’ne) uğramamakla birlikte; Sakarya-Porsuk Vadisi’ndeki yerleşim yerleri ve buralardaki yerleşik kültüre ilişkin oldukça önemli bilgiler vermektedir. Uzun seyahati boyunca gördüğü tüm kaya işaret ve yazılarını, tarihî eserlerin kaba krokilerini, yapılarla ilgili detayları çizmiştir.
Uzun süre aradığım (1992’de Bakanlık tarafından basılmış) Dernschwam Seyahatnamesi’ne bir tesadüf eseri bir değerli arkeolog arkadaşımın yardımıyla eriştim. Ne yazık ki; aralarında muhtemelen başka seyahatnamelerin de bulunabileceği Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınlarının bir tam listesine ulaşmak henüz mümkün ol(a)madı. Bakanlık’a yazdığım e-postaya bir cevap alamadım. DÖSİM’de bir liste veya katalog yok. İl Müdürlüğü’ndeki arkadaşlardan da bu konuda henüz bir cevap gelmedi. Dolayısıyla bu kitaba piyasa aracılığı ile ulaşıp ulaşamayacağınız hakkında bir fikrim yok; ama (tarihe ve seyahatnamelere meraklı iseniz, kütüphanelerden birisinde bulabileceğiniz bu kitabın) mutlaka okumanız gereken bir eser olduğunu belirtmeliyim.
