Osmanlı Haftası
Gürcan Banger
Bu yazıda (biraz gecikmiş olma pahasına) Ocak ayı sonunda kutlanan bir etkinlikten söz etmek istiyorum. 27 Ocak 1299 tarihi Osmanlı Devletinin kuruluş tarihi olarak kabul edildiği için bu günü başlangıç kabul eden hafta, Osmanlı Haftası olarak çeşitli etkinliklerle kutlanıyor.
Eskişehir’in, Osmanlı Devleti’nin kuruluşu açısından özel bir önemi vardır. Bir beylikten dev imparatorluğa giden Osmanlı Devleti, bu topraklarda kurulmuştur. Osmanlı’ya can veren bu bölge, ne yazık ki kuruluştan kısa bir süre sonra unutulmuş; 19’uncu yüzyılın sonlarına kadar görece küçük bir yerleşim olarak kalmıştır.
Osmanlı’nın kuruluş dönemi (ve o dönemde Eskişehir’in durumu) tarihin sisleri içinde kalmış gibidir. Osmanlı tarihini yazan erken dönem tarihçileri, Osmanlı’nın kuruluşunu mitolojik bir hava içinde ele alırlar. Osmanlı’nın kuruluş tarihi ne yazık ki hala bu sisli, esrarengiz havasından kurtulabilmiş değildir. Yeni tarih çalışmaları ile Osmanlı’nın kuruluş gerçeklerine daha fazla yaklaşabileceğimizi umarım. (Bu arada Osmanlı’nın kuruluşu konusunda 1900’ler sonrasında yapılmış bilimsel çalışmaları, tabii ki takdirle karşılıyorum. Bilim emeğini azımsadığım anlamı çıkarılmamalı.)
Osmanlı’nun kuruluş tarihi gerçekten ilginç bir serüvendir. Profesyonel olarak tarihle ilgilenmeyenler dahi bu öyküyü okumaktan memnun olurlar (olacaklardır).
Osmanlı’yı anlatan erken dönem tarihçilerinin ele aldıkları ana noktalar şöyle göze çarpar. Öncelikli vurgu, Oğuz teması üzerine yapılır. Bazı itirazlar olmakla birlikte Osmanlı’nın kökeni Oğuz Türklerinin Kayı Boyu’na bağlanır. Bu köken konusundaki süregiden tartışmalar dahi okunması hoş eserler üretmiştir.
Kuruluş dönemine ait ikinci tema, gaza ve gazilik üzerine kurulmuştur. Oğuz kökeni gibi gaza anlayışı da Osmanlı’nın daha sonraki dönemlerinde genişleme kadar sosyal, ekonomik ilerleyişinde de etkili olmuştur. Her iki tema, adeta Osmanlı padişahlarının fetih konusundaki meşruiyet ihtiyacının karşılığı olmuştur.
Osmanlı’nın ilerleyen yaşam sürecinde kuruluş dönemi, yerel tarihçilerin kaleminden giderek daha efsanevi bir hale bürünmüştür. Bu nedenle benzer olaylara bakış çağdaş Osmanlı ve Batılı tarih yazarlarında hayli farklıdır.
Osmanlı tarih yazarları kuruluş tarihine mitolojik bir havada yaklaşırken, Batılı tarihçiler bu esrarengiz havadan kurtulmak için kendi ön yargılarına savrulmuşlar; 12 ve 13’üncü yüzyılın Türkleşen Anadolu’sunu yeterince doğru kavrayamamışlardır.
Umarım; yeni nesil tarihçilerimiz, Osmanlı’nın kuruluşunun (ve buna bağlı olarak Eskişehir’in Selçuklu-Osmanlı tarihinin) ayrıntılarını kavramamızda yeni çalışmalarıyla ciddi katkılar koyacaklardır.
Bir süredir tarihe olan ilgim giderek artıyor. Yavaş da olsa ilk ve orta öğrenimimin bende oluşturduğu olumsuz tarih dersi izlenimlerinden kurtuluyorum. Özellikle az önce sözünü ettiği erken dönem tarihçileri okumaktan tat almaya başladım.
Yalnız bir sorun dikkatimi çekiyor. 11’inci yüzyıldan başlayarak Anadolu’yu yazmış olan erken dönem tarihçilerin (veya seyyahların) eserlerine ulaşmak hiç de kolay değil. Ya bu eserler yazıldığı eski dilde (el yazması eserler arasında) kalmış ya da çok eski yıllarda bugünkü Türkçe ile basılmış ama bunların bulunabilirliği kalmamış. Neredeyse son 30 yılda yeniden basılanı yok gibi. Yeni kuşakların bu kaynaklara erişebilmesi için bir kampanya halinde bu eserlerin yeniden basılmasında yarar görmekteyim. Umarım bir meraklı üst düzey ilgili ve yetkili çıkar da, bu dileğim gerçekleşir.
